بررسی چگونگی بازنمود ویژگی های گفتار در نوشتار: نگاهی به سیر تحوّل علایم سجاوندی در زبان فارسی

بسیاری از ویژگی های گفتاری نظیر کشش، تکیه، زیر و بمی، بلندی صدا و همچنین زبان بدن در دریافت معنا و منظور پیام دهنده بسیار موثر واقع می شوند. در زبان نوشتاری به دلیل ماهیتش، این عناصر بازنمودی ندارند. بکارگیری علایم سجاوندی در نوشته ها، تلاشی برای رفع این خلأ می باشد. چگونگی ظهور علایم سجاوندی در خط فارسی از دیر باز تا به امروز، یکی از موضوعات مهمی است که در حوزه ی زبانشناسی کمتر به آن پرداخته شده است. از این رو در این پژوهش با روش عکس برداری و یادداشت برداری، نخست به انواع و کارکرد علایم به کار رفته در تعدادی از نسخ عکسی، نسخ خطی، نسخ چاپ سنگی، نخستین مکتوبات چاپی، صفحات وب و پیامک ها پرداخته ایم. سپس سیر تحوّل این علایم در این نسخ مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که از قرن پنجم هجری قمری، علایمی در خط فارسی ظاهر شده است، اما به دلیل حاکم نبودن اصول نشانه گذاری، این علایم به صورت یکسان و یکدست در نوشته ها به کار نرفته اند. در این پژوهش، به غیر از علامت ویرگول که از ابتدا در انواع نسخ مورد تحلیل نگاشته شده، نخستین علایم سجاوندی با کارکرد امروز خود، در نسخ چاپ سنگی ظاهر شده است و به تدریج با ورود صنعت چاپ به کشور و همچنین ترجمه ی متون، علایم امروز، به صورت یکدست در نوشته ها ظاهر شده و اصول خاصی بر نشانه گذاری در خط فارسی حاکم شده است. بررسی علایم مورد استفاده در صفحات وب و پیامک ها، گواه بر این مطلب می باشد که این نشانه ها با همان شکل و کارکرد در دنیای دیجیتال ظاهر می شوند.